∘ დალი მაგრაქველიძე ∘
გადასახადები - სოციალური მდგომარეობის შეცვლის მნიშვნელოვანი ფაქტორი

ანოტაცია.ბეგარის გაგების არსი იმაში მდგომარეობს, რომ როდესაც ბაზარზე არსებობს ბეგარა, არსებობს ორი ფასი: ფასი, რომელსაც მომხმარებელი იხდის (P_D)  და ფასი, რომელსაც მიმწოდებელი იღებს (P_S). ეს ორი ფასი - მოთხოვნის ფასი და მიწოდების ფასი - ერთმანეთისაგან ბეგარის სიდიდით განსხვავდება. ნაშრომში განვიხილეთ ფასის ცვლილების შემთხვევები, როდესაც წესდება რაოდენობის გადასახადი ან ღირებულების გადასახადი. გავარკვიეთ უმჯობესდება თუ უარსდება მოსახლეობის ეკონომიკური მდგომარეობა ბეგარის სიდიდის გაზრდით ან შემცირებით.

საკვანძო სიტყვები: რაოდენობის გადასახადი; ღირებულების გადასახადი;მიწოდების ფასი; მოთხოვნის ფასი; ინვერსიული ფუნქცია. 

შესავალი

გადასახადები, როგორც სახელმწიფო ფინანსების წარმოქმნის ძირითადი წყარო  საზოგადოებრივი პროდუქტის ნაწილის იძულებითი წესით ამოღების მექანიზმით, ცნობილია უხსოვარი დროიდან. ამასთან ერთად, საგადასახადო დაბეგვრის მექანიზმი, როგორც ეკონომიკური კულტურის ელემენტი, დამახასიათებელია როგორც საბაზრო ეკონომიკის ასევე სხვა ეკონომიკური მოდელებისათვის. აქედან გამომდინარე შეიძლება ითქვას, რომ გადასახადები წარმოადგენს კაცობრიობის განვითარების ყველა ეტაპის ფენომენს და მის განუყოფელ ნაწილს. 

* * *

ბაზრის მდგომარეობის აღწერა გადასახადების დაწესებამდე და მათი დაწესების შემდეგ ეკონომიკური პოლიტიკის მართვის მნიშვნელოვან მეთოდს წარმოადგენს. ვნახოთ, როგორ შეიძლება მისი გამოყენება საზოგადოების სოციალური მდგომარეობის შესაცვლელად.

ბეგარის გაგების არსი იმაში მდგომარეობს, რომ როდესაც ბაზარზე არსებობს ბეგარა, არსებობს ორი ფასი: ფასი, რომელსაც მომხმარებელი იხდის (P_D)  და ფასი, რომელსაც მიმწოდებელი იღებს (P_S) . ეს ორი ფასი - მოთხოვნის და მიწოდების ფასი - ერთმანეთისაგან ბეგარის სიდიდით განსხვავდება.

არსებობს რამდენიმე სხვადასხვა სახის ბეგარა. აქ ორ მაგალითს განვიხილავთ - რაოდენობის გადასახადს და ღირებულების გადასახადს (ამ უკანასკნელს აგრეთვე ად-ვალორემის ტიპის გადასახადს უწოდებენ).

რაოდენობის გადასახადი წარმოადგენს გადასახადს, რომელიც დაწესებულია გაყიდული ან შეძენილი საქონლის თითოეულ ერთეულზე. ზოგადად, თუ რაოდენობის გადასახადი ყოველ გაყიდულ ერთეულზე უდრის t – ს, მაშინ:

P_D= P_S + t.

ღირებულების გადასახადი პროცენტულ ერთეულებშია ასახული. ზოგადად, თუ ღირებულების გადასახადია t, მაშინ

P_D= (1 + t)P_s.

განვიხილოთ რა ხდება ბაზარზე, როდესაც რაოდენობის გადასახადი წესდება. პირველი შემთხვევისათვის დავუშვათ, რომ გადასახადის გადახდა მიმწოდებელს აკისრია,  მაშინ მიწოდების სიდიდე დამოკიდებულია მიწოდების ფასზე, ანუ თანხაზე, რომელსაც მიიღებს მიმწოდებელი გადასახადის გადახდის შემდეგ, და მოთხოვნის სიდიდე დამოკიდებულია მოთხოვნის ფასზე, ანუ მომხმარებლის მიერ გადახდილ თანხაზე. თანხა, რომელსაც მიმწოდებელი მიიღებს, მომხმარებლის მიერ გადახდილი თანხის და ბეგარის სიდიდის სხვაობის ტოლი იქნება. ეს გვაძლევს ორ ტოლობას:

                   D(P_D)= S(P_S)   და  P_S = P_D - t       .

მეორე ტოლობის პირველში ჩასმის შედეგად მივიღებთ წონასწორობის პირობას:

 D(P_D) = S(P_D - t)

მეორეს მხრივ, შეგვიძლია მეორე ტოლობა ჩავწეროთ ასეთი სახით:  P_D = P_S + t და შემდეგ ეს ტოლობა პირველში ჩავსვათ:

D(P_S + t) = S(P_S)

ორივე გზა თანაბარად მართებულია. რომელ მათგანს ავირჩევთ, დამოკიდებულია იმაზე, თუ კონკრეტულ შემთხვევაში რომელი უფრო მოსახერხებელია.

ახლა დავუშვათ, რომ ბეგარას მომხარებელი იხდის. მაშინ ვწერთ:

P_D - t = P_S

რაც ნიშნავს, რომ მომხმარებლის მიერ გადახდილი თანხისა და ბეგარის სიდიდის სხვაობა მიმწოდებლის მიერ მიღებული ფასის ტოლია. თუ ამას მოთხოვნა-მიწოდების ტოლობის პირობაში ჩავსვამთ, მივიღებთ:

D(P_D) = S(P_D - t)

შევნიშნავთ, რომ ეს ორივე ტოლობა იგივეა, რაც გვაქვს იმ შემთხვევაში, როდესაც ბეგარას მიმწოდებელი იხდის. ასე რომ, მნიშვნელობა ნამდვილად არა აქვს იმას, თუ ვინ იხდის ბეგარას. მნიშვნელობა აქვს მხოლოდ იმას, რომ ბეგარა იქნეს გადახდილი.

ეს შედეგი არც ისე მოულოდნელია როგორც შეიძლება მოგვეჩვენოს. ვინაიდან მომხმარებელმა იცის საბოლოო ფასი, რომელსაც იგი საქონლის შესაძენად იხდის, არავითარი მნიშვნელობა არა აქვს ბეგარის გადახდის გზას.

ამის ჩვენება კიდევ უფრო მარტივად შეიძლება მოთხოვნის და მიწოდების ინვერსიული ფუნქციების გამოყენებით. წონასწორობის რაოდენობა q ის რაოდენობაა, რომლის დროსაც მოთხოვნის ფასს მინუს გადახდილი გადასახადის რაოდენობა, უდრის მიწოდების ფასს. სიმბოლოების გამოყენებით გვექნება:

P_D(q) - t = P_S(q)

 თუ გადასახადი მიმწოდებლებს აკისრიათ, მაშინ მიწოდების ფასს პლუს გდასახადის სიდიდე, ტოლი უნდა იყოს მოთხოვნის ფასისა:

P_D(q) =P_s(q) + t

მაგრამ ეს ორი ტოლობა მსგავსია, ასე რომ, შედეგად წონასწორობის იმავე ფასებს და იმავე რაოდენობებს მივიღებთ.

ბოლოს, განვიხილოთ ამ სიტუაციის გეომეტრია. ყველაზე ადვილია ზემოთ აღწერილი ინვერსიული მოთხოვნისა და მიწოდების გამოყენება. უნდა ვიპოვოთ რაოდენობა, რომლის დროსაც მრუდი P_D(q) - t გადაკვეთს P_S(q) მრუდს. ამ წერტილის მოსაძებნად საჭიროა მხოლოდ მოთხოვნის მრუდი პარალელურად ქვემოთ t მანძილზე გადავანაცვლოთ და დავადგინოთ, თუ სად გადაკვეთს ეს გადაადგილებული მრუდი მიწოდების საწყის მრუდს. ალტერნატიულად, ჩვენ შეგვიძლია ვიპოვოთ რაოდენობა, რომლებისთვისაც P_D(q) უდრის P_S(q) + t -ს. ამისათვის საჭიროა მხოლოდ მიწოდების მრუდის ზემოთ გადაადგილება ბეგარის სიდიდის ტოლ მანძილზე. ორივე გზა კორექტულ პასუხს გვაძლევს წონასწორობის რაოდენობისათვის. ეს ნახ. 1-ზეა ნაჩვენები.

ამ ნახაზზე კარგად ჩანს ბეგარის ხარისხობრივი ეფექტი. გაყიდვების რაოდენობა უნდა შემცირდეს, მომთხოვნთა მიერ გადახდილი ფასი გაიზარდოს და მიმწოდებლის მიერ მიღებული ფასი შემცირდეს.

  

ნახ.1.  ბეგარის დაწესება. ბეგარის შედეგის შესასწავლად მოთხოვნის მრუდს ვანაცვლებთ პარალელურად ქვემოთ (ა ნახაზი), ან მიწოდების მრუდს პარალელურად ზემოთ  (ბ ნახაზზე). მომთხოვნის მიერ გადახდილი და მიმწოდებლის მიერ მიღებული ფასები ორივე შემთხვევაში ერთნაირია

 

ნახ. 2  ბეგარის შედეგის განსაზღვრის კიდევ ერთ გზას გვიჩვენებს. დავფიქრდეთ ამ ბაზრის წონასწორობის განსაზღვრაზე. უნდა ვიპოვოთ ისეთი q რაოდენობა რომ, როდესაც მიმწოდებელი იღებს P_S ფასს, ხოლო მომთხოვნი იხდის P_D = P_S + t  ფასს, რაოდენობა q იყოს მომთხოვნის მიერ მოთხოვნილი და მიმწოდებლის მიერ მიწოდებული რაოდენობა. წარმოვადგინოთ t ბეგარა ვერტიკალური მონაკვეთის სახით და გადავაადგილოთ მიწოდების მრუდის გასწვრივ, სანამ მოთხოვნის მრუდს არ შეეხება. სწორედ ეს წერტილია წონასწორობის რაოდენობა.

 

ნახ. 2. ბეგარის შედეგის განსაზღვრის მეორე გზა. გადავაადგილოთ მონაკვეთი მიწოდების მრუდის გასწვრივ, ვიდრე მოთხოვნის მრუდს არ შეეხება

 

დავუშვათ, მოთხოვნის და მიწოდების მრუდები წრფივია. მაშინ, თუ ამ ბაზარზე ბეგარას დავაწესებთ, წონასწორობა განისაზღვრება შემდეგი ტოლობით:

 a - b_PD = c+ dps

მეორე ტოლობის პირველში ჩასმით მივიღებთ:

a - b(p_s + t) = c+ d_Ps

ამ განტოლების ამოხსნა წონასწორობის მიწოდების ფასს მოგვცემს:

 P_{S =( a-c-bt)/(d+b)}

წონასწორობის მოთხოვნის ფასი  P_D    უდრის  P_s + t , ანუ

 P_D = (a -c - bt)/(d+b) + t = (a - c + dt)/ (d+b)

შევნიშნავთ, რომ მომთხოვნის მიერ გადახდილი ფასი იზრდება და მიმწოდებლის მიერ მიღებული ფასი მცირდება. ფასის ცვლილების სიდიდე დამოკიდებულია მოთხოვნისა და მიწოდების მრუდების დახრილობაზე.

ხშირად გვესმის, რომ მეწარმის დაბეგვრა მის მოგებას არ ვნებს, ვინაიდან ფირმებს ადვილად შეუძლიათ ბეგარის გადახდა მომხმარებელს დააკისრონ. სინამდვილეში, როგორც ზემოთ ვნახეთ, ბეგარა არ უნდა განვიხილოთ, როგორც ფირმების ან მომხმარებლების გადასახადი. უფრო მართებულია იმის თქმა, რომ იბეგრება ფირმებისა და მომხმარებლების ურთიერთქმედება. ზოგადად, ბეგარა იწვევეს მომხმარებლის მიერ გადახდილი ფასის ზრდას და ფირმების მიერ მიღებული ფასის შემცირებას. ამგვარად, ის, თუ ბეგარის  რა  ნაწილის  გადახდა  გადაეცემა  მეორე  მხარეს, დამოკიდებულია მოთხოვნისა და მიწოდების თვისებებზე.

ამის დანახვა ყველაზე ადვილია უკიდურეს წერტილებში: როდესაც გვაქვს მიწოდების სრულიად ჰორიზონტალური მრუდი ან მიწოდების სრულიად ვერტიკალური მრუდი. ეს შემთხვევები აგრეთვე ცნობილია სრული ელასტიკურობის და სრული არაელასტიკურობის სახელით.

განვიხილოთ ბეგარის შემოღება სრულიად ელასტიკური მიწოდების მრუდის მქონე ბაზრის პირობებში. როგორც ზემოთ ვნახეთ, ბეგარის შემოღება იგივეა, რაც მიწოდების მრუდის ზემოთ გადაადგილება ბეგარის სიდიდის ტოლ მანძლზე, როგორც ეს ნახ. 3ა -ზეა ნაჩვენები.

სრულიად ელასტიკური მიწოდების მრუდის შემთხვევაში ადვილი დასანახია, რომ მომხმარებლის მიერ გადახდილი ფასი იზრდება ზუსტად ბეგარის სიდიდით. მიწოდების ფასი ისეთივეა, როგორიც ბეგარამდე იყო და საბოლოოდ ბეგარას მთლიანად მომხმარებელი იხდის. თუ მიწოდების ჰორიზონტალური მრუდის მნიშვნელობაზე დავფიქრდებით, ადვილად მივხვდებით, რომ მიწოდების ჰორიზონტალური მრუდი ნიშნავს წარმოების მზადყოფნას საქონლის ნებისმიერი რაოდენობის მიწოდებისათვის გარკვეულ p ფასად, და საქონლის ნული ერთეულის მიწოდებისათვის p-ზე ნაკლებ ფასად. ამგვარად, წონასწორობის პირობებში საქონლის გარკვეული რაოდენობის გასაყიდად მიმწოდებელმა საზღაურად p თანხა უნდა მიიღოს. ეს ცხადად განსაზღვრავს წონასწორობის მიწოდების ფასს და მოთხოვნის ფასი უდრის p+t.

ამის საპირისპირო შემთხვევა ნახ. 3ბ-ზეა ნაჩვენები. თუ მიწოდების მრუდი ვერტიკალურია და მას „ზევით გადავაადგილებთ“, ნახაზზე არაფერი შეიცვლება, მიწოდების მრუდი მხოლოდ საკუთარი თავის გასწვრივ გადაინაცვლებს და გვექნება მიწოდებული საქონლის იგივე რაოდენობა ბეგარის მიუხედავად. ამ შემთხვევაში მყიდველები განსაზღვრავენ საქონლის წონასწორობის ფასს და ისინი მზად არიან, გადაიხადონ გარკვეული p ფასი ამ საქონლის არსებული რაოდენობის მიწოდებაში იმის მიუხედავად, არსებობს თუ არა ბეგარა. ამგვარად ისინი საბოლოოდ p ფასს გადაიხდიან, ხოლო მიმწოდებლები მიიღებენ p - t ფასს.  ბეგარის მთელი სიდიდე მიმწოდებლების მიერ იქნება გადახდილი.

 

ნახ.3. დაბეგვრის განსაკუთრებული შემთხვევები: ა) სრულიად ელასტიკური მიწოდების მრუდის შემთხვევაში ბეგარას მთლიანად მომხმარებელი გადაიხდის; ბ) სრულიად არაელასტიკური მიწოდების შემთხვევაში ბეგარის გადახდა მთლიანად მიმწოდებელს დაეკისრება 

ეს შემთხვევა პარადოქსულად შეიძლება მოგვეჩვენოს, მაგრამ სინამდვილეში ასე არ არის. მიმწოდებლებს რომ შეეძლოთ ფასის გაზრდა ბეგარის დაწესების შემდეგ, და, მიუხედავად ამისა, თავის საქონლის იმავე რაოდენობით გაყიდვა, ისინი ამას ბეგარის დაწესებამდე გააკეთებდნენ და მეტ ფულს მიიღებდნენ. თუ მოთხოვნის მრუდი არ მოძრაობს, მაშინ ფასის გაზრდის ერთადერთი გზა მიწოდების შემცირებაა. თუ ეკონომიკური პოლიტიკა არც მიწოდებაზე და არც მოთხოვნაზე ზეგავლენას არ ახდენს, იგი, რა თქმა უნდა, ვერც ფასზე მოახდენს ზეგავლენას.  

ახლა განვიხილოთ შუალედური შემთხვევა, როდესაც მიწოდების მრუდს მაღალი დახრილობა აქვს, მაგრამ სრულიად ვერტიკალური არ არის. ამ შემთხვევაში ის, თუ ბეგარის რა ნაწილის გადახდა გადაეცემა მომხმარებელს, დამოკიდებულია მიწოდების მრუდის დახრილობაზე მოთხოვნის მრუდთან შედარებით. თუ მიწოდების მრუდი თითქმის ჰორიზონტალურია, ბეგარის თითქმის მთელი სიდიდის გადახდა მომხმარებელს დაეკისრება, ხოლო თუ მიწოდების მრუდი თითქმის ვერტიკალურია, ბეგარის თითქმის მთელ სიდიდეს მიმწოდებელი გადაიხდის. ნახ. 4  ამის რამდენიმე მაგალითს გვიჩვენებს.

 

ნახ. 4. ბეგარის გადაცემა: ა) თუ მიწოდების მრუდი თითქმის ჰორიზონტალურია, ბეგარის დიდ ნაწილს მომხმარებელი გადაიხდის; ბ) თუ იგი თითქმის ვერტიკალურია, მომხმარებელს ბეგარის მხოლოდ მცირე ნაწილის გადახდა დაეკისრება 

ჩვენ ვნახეთ, რომ საქონლის დაბეგვრა, როგროც წესი, იწვევს მომხმარებელთა მიერ გადახდილი ფასის გაზრდას და მიმწოდებლის მიერ მიღებული ფასის შემცირებას. ეს, ცხადია, მომხმარებლებისა და მიმწოდებლებისთვის დანახარჯს წარმოადგენს, მაგრამ, ეკონომისტის თვალსაზრისით, ბეგარის რეალურ დანახარჯებს საქონლის რაოდენობრივი შემცირების ფაქტი წარმოადგენს.

დაკარგული საქონელი ბეგარის სოციალური დანახარჯებია. გამოვიკვლიოთ ბეგარის დანახარჯები მომხმარებლებისა და მეწარმეების უპირატესობათა კონცეფციის გამოყენებით. დავიწყოთ ნახ. 5-ზე ნაჩვენები დიაგრამით. იგი ასახავს წონასწორობის მოთხოვნის ფასს და მიწოდების ფასს  ბეგარის დაწესების შემდეგ.

 

ნახ. 5. ბეგარის საერთო დანაკარგი. B+D არე ბეგარის საერთო დანაკარგს ასახავს 

საქონლის რაოდენობა ამ ბეგრის შედეგად შემცირდება და შეგვიძლია გამოვიყენოთ მომხმარებელთა და მეწარმეთა უპირატესობის მეთოდი, რათა შევაფასოთ სოციალური დანახარჯები. მომხამრებელთა უპირატესობის დანაკარგი წარმდგენილია A + B არეებით, ხოლო მეწარმეთა უპირატესობის დანაკარგი - C + D არეებით.

ვინაიდან ვეძებთ ბეგარის სოციალური დანახარჯების გამოსახულებას, არ იქნება აზრს მოკლებული, თუ შევკრებთ A + B და C + D არეებს, რათა მივიღოთ მოცემული საქონლის მომხმარებელთა და მეწარმეთა საერთო დანაკარგი. თუმცა გამოვტოვებთ ერთ მხარეს - კერძოდ მთავრობას.

მთავრობა ბეგარიდან მოგებას იღებს და, რა თქმა უნდა, მომხმარებლები, რომლებიც სარგებლობენ მთავრობის დახმარებით, რაც ამ მოგებითაა უზრუნველყოფილი, ასევე მოგებაში არიან. ჩვენ არ შეგვიძლია დარწმუნებით ვთქვათ, თუ რამდენს იგებენ ეს უკანასკნელნი, სანამ არ გავიგებთ, თუ რაზე დაიხარჯა ბეგარიდან მიღებული თანხები.

დავუშვათ, ბეგარიდან მიღებული მოგება მომხმარებელსა და მეწარმეს უბრუნდება ან მომსახურების უზრუნველყოფას ხმარდება.

მაშინ მთავრობის წმინდა მოგება იქნება A + C - ბეგარიდან მიღებული საერთო მოგება. ვინაიდან მომხმარებელთა და მეწარმეთა უპირატესობების დანაკარგები წმინდა დანახარჯებია, ხოლო ბეგარიდან მიღებული მოგება მთავრობისათვის წმინდა მოგებას წარმოადგენს, ბეგარის წმინდა საერთო მოგება ამ არეთა ალგებრული ჯამის ტოლი იქნება: - (A + B) მომხმარებელთა უპირატესობის დანაკარგი, -(C + D) მეწარმეთა დანაკარგი და +(A + C) მთავრობის მოგება.

შეჯამების წმინდა შედეგია  - (B + D). ეს არე ცნობილია ბეგარის საერთო დანაკარგის ან ბეგარის ნამეტი ტვირთის სახელით. ეს უკანასკნელი განსაკუთრებით მრავლისმეტყველია.

მომხმარებელთა უპირატესობის დანაკარგი - ესაა თანხა, რომელსაც მომხამრებელი გადაიხდიდა ბეგარის თავიდან ასაცილებლად.  დიაგრამის ენით რომ ვთქვათ, მომხმარებელები მზად არიან გადაიხადონ A + B, რათა ბეგარა თავიდან აიცილონ.  ანალოგიურად, მეწარმეები მზად არიან გადაიხადონ A + B + C + D, რათა თავიდან აიცილონ ბეგარა, რომლისგან მიღებული შემოსავალი ტოლია A + C . ამგვარად ბეგარის ნამატი ტვირთი არის B + D.

რა არის ამ ნამატი ტვირთის წყარო? ძირითადად იგი წარმოადგენს მომხმარებლების და მეწარმეების დანაკარგების სიდიდეს, რაც გამოწვეულია საქონლის გაყიდვის შემცირებით. არ შეიძლება დავბეგროთ არარსებული[1]. ასე რომ, მთავრობა არ იღებს არანაირ მოგებას საქონლის შემცირებისაგან. საზოგადოების თვალსაზრისით ეს წმინდა დანაკარგია - საერთო დანაკარგი.

შეგვიძლია აგრეთვე საერთო დანაკარგის გამოყვანა მისი განსაზღვრებიდან, თუ დავითვლით დაკარგული ნაწარმის სოციალურ დანახარჯებს. დავშვათ, ძველი წონასწორობიდან ვმოძრაობთ მარცხნივ. პირველი დაკარგული ერთეული იქნება ერთეული, რომლის შეძენასაც რომელიმე მყიდველი დათანხმდება იმ ფასად, რა ფასადაც რომელიმე  გამყიდველი მის გაყიდვას დათანხმდება. აქ სოციალური დანაკარგი თითქმის არ არის ვინაიდან ეს ერთეული ზღვრულ გაყიდულ ერთეულს წარმოადგენდა.

გადავინაცვლოთ კიდევ უფრო მარცხნივ. მოთხოვნის ფასი ისეთია, რომ ვინმე მზად არის მის გადასახდელად, რათა ეს საქონელი მიიღოს, ხოლო მიწოდების ფასი ისეთია, რომ ამ ფასად ვიღაც მზადაა მიაწოდოს ეს საქონელი. მათი სხვაობა საქონლის ამ ერთეულის დაკარგულ დანახარჯს წარმოადგენს. თუ შევკრებთ ამ დანახარჯებს საქონლის ყველა ერთეულისათვის, რომელთა წარმოება და მოხმარება არ მოხდა ბეგარის დაწესების გამო, მივიღებთ საერთო დანაკარგს.

მეცხრამეტე საუკუნის ინგლისში ცუდი მოსავლიანობის წლებში მდიდრები საქველმოქმედო დახმარებას უწევდნენ ღარიბებს. ისინი ყიდულობდნენ მოსავალს, მოიხმარდნენ მარცვლეულის ფიქსირებულ რაოდენობას, დანარჩენს კი ნახევარ ფასში აძლევდნენ ღარიბებს. ერთი შეხედვით ამას თითქოს დიდი სარგებელი უნდა მოეტანა ღარიბებისათვის, მაგრამ თუ კარგად დავფიქრდებით, ეჭვი დაგვებადება.

ღარიბების მდგომარეობის გაუმჯობესების ერთადერთ გზას მათ მიერ მარცვლეულის მოხმარების გაზრდა წარმოადგენს. მაგრამ მოსავლის აღების შემდეგ არსებობს მარცვლეულის ფიქსირებული რაოდენობა. მაშინ როგორ შეიძლება ასეთი პოლიტიკის შედეგად ღარიბთა მდგომარეობა გაუმჯობესდეს?

სინამდვილეში იგი არც უმჯობესდება. ღარიბები საბოლოოდ ერთი და იმავე ფასს იხდიან მარცვლეულში ასეთი პოლიტიკის არსებობის თუ არარსებობის შემთხვევაში. ამის მიზეზის გასაგებად ავაგოთ წონასწორობის მოდელი ამ პროგრამით და მის გარეშე.  იყოს ღარიბთა მოთხოვნის ფუნქცია,  იყოს მდიდართა მიერ მოთხოვნილი რაოდენობა და იყოს ცუდი მოსავლის წელს მიწოდებული ფიქსირებული რაოდენობა. დაშვების თანახმად, მარცვლეულის მიწოდება და მდიდრების მოთხოვნა ფიქსირებულია. მდიდართა ქველმოქმედების გარეშე წონასწორობის ფასი განისაზღვრება საერთო მოთხოვნისა და საერთო მიწოდების ტოლობით:

 D(p) + K = S

თუ პროგრამა მოქმედებს, წონასწორობის ფასი განისაზღვრება ტოლობით:

 D(p/2) + K = S

ახლა დავფიქრდეთ: თუ p პირველ ტოლობას აკმაყოფილებს, მაშინ p = 2p -მ მეორე ტოლობა უნდა დააკმაყოფილოს. ამიტომ, როდესაც მდიდარი ყიდულობს მოსავალს და შემდეგ ღარიბებს უნაწილებს, საბაზრო ფასი საწყის ფასთან შედარებით ორჯერ იზრდება და ღარიბი იხდის იმავე ფასს, რასაც მანამდე იხდიდა. 

დასკვნა

ამრიგად, საგადასახადო განაკვეთის შემცირება არ ცვლის მომხმარებლების ეკონომიკურ მდგომარეობას. საბოლოოდ ისინი ერთი და იმავე ფასს იხდიან ასეთი პოლიტიკის არსებობის თუ არარსებობის შემთხვევაში. 

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ჰ.რ. ვარიანი, მიკროეკონომიკა, 1998.
2. E. P. Smith , Ph.J. Harmelink , J. R. Hasselback , Federal Taxation: Basic Principles, Wolters Kluwer, 2017

---